Columns

Op een school in Ottoland pakt een leraar een leerling bij zijn lurven en wordt op staande voet ontslagen. De leraar stap naar de rechter die het ontslag ongedaan maakt. ‘Liever een afkoopsom dan dat we hem terugnemen’ liet de school al voor de uitspraak weten.
Veel leerlingen, inclusief de boosdoener en veel ouders vinden de reactie van de school overdreven.
Scholen als deze volgen de vragen: welke regel is er overtreden, wie heeft dat gedaan en hoe gaan we de overtreder straffen? Het levert meestal verliezers op, (korte-termijn-) winnaars en tribunes vol toeschouwers. Daders en slachtoffers blazen hun gelijk op en zoeken medestanders onder de toeschouwers die zich in twee kampen verdelen: hup wie d’r wint! Behalve in het Ottoland waar de leerlingen meer begrip voor de leraar kunnen opbrengen dan de schoolleiding.
De schoolleiding pakt het conflict op als een zaak tussen de dader en het Instituut School, de slachtoffers en alle anderen staan buiten spel. In het extreme zie je dit in Ottoland: de school negeert het slachtoffer dat laat blijken dat hij er met de leraar wil uitkomen en zadelt hem daarmee op met het gevoel ook dader te zijn: ‘door mijn gedrag zijn die leraar én zijn gezin in de narigheid gebracht.’ Verlies – verlies i.p.v. win – win.
Om toekomstige narigheid te voorkomen zal de school haar toevlucht zoeken in nieuwe regels, procedures, functionarissen en protocollen waarbij het twee kanten kan opgaan. Of ze werken niet en er komen nog meer van die maatregelen; of ze werken wel en iedereen klaagt dat het zo streng, repressief en ongezellig is.

Een alternatief is het kijken naar wangedrag zoals dat gebeurt in traditionele samenlevingen en waarop het werk van de waarheidscommissie in Zuid Afrika is gebaseerd. Hier worden de vragen gevolgd: wat is er gebeurd, wie hebben daar schade van ondervonden en wat moet er gebeuren om die te herstellen? Vervolgens komt iedereen die ‘geschrokken en betrokken’ is bij elkaar om te kijken wat er moet gebeuren. De dader krijgt de boodschap dat hij door wat hij gedaan heeft, de vitrage van de samenleving, (de groep, de school) heeft beschadigd: ‘wij willen jou er graag bijhouden, maar dat heb je jezelf wel moeilijk gemaakt. Laten we met zijn allen kijken wat jij kunt doen om de schade die je hebt veroorzaakt te herstellen. Je kunt daar nee tegen zeggen, maar aanvaard dan ook de consequenties. Die zijn dat je ons geen andere mogelijkheid laat dan je op de ouderwetse manier aan te pakken. Wij hebben hier op school onze ‘dorpsregels’. Als het je niet lukt je daaraan te houden, helpen we je daar graag bij, maar als je ‘nee’ zegt tegen die regels dan kunnen we niet anders dan afscheid van elkaar nemen of als dat niet kan, heel streng zijn.’
Leerlingen, leraren en ouders worden op deze manier betrokken bij het samen oplossen van conflicten en het dragen van verantwoordelijkheid voor een goede sfeer. Het zijn manieren waarop leerlingen leren met conflicten om te gaan. Of die tweede manier soft is? In Zuid Afrika denken veel mensen daar anders over.