Columns

Die keer dat ik challenge day, of over de streep zoals het in het Nederlands heet, op de tv zag liepen er tranen van ontroering uit één oog. Wat mooi: leerlingen en leraren die hun kwetsbaarheid lieten zien. Leerlingen zeiden dingen die ze nog nooit hadden uitgesproken en ontdekten dat ze niet de enigen waren. Meer leerlingen waren gepest, slachtoffer van geweld, hadden een ouder die dronk. Pesters betuigden publiekelijk schuld en herstelden de relatie met hun slachtoffers. In de gymzaal waar de opnamen werden gemaakt, ontstond een mooie, ontroerende nabijheid. Wat goed dat er op één dag werd bereikt, waar ik in mijn werk vaak zo lang over doe. En dan werd het ook uitgezonden op tv en staat het op internet zodat de hele wereld getuige kan zijn van hoe mooi het is jezelf te laten zien. Ik huilde uit één oog. Het ander keek met wat sceptisch wantrouwen, ergens vertrouwde dat oog niet wat er gebeurde.

Het ziet er zo mooi uit, jonge mensen die worden uitgenodigd elkaar in openheid te ontmoeten. En dat is het ook. Maar was hier nu sprake van uitnodigen of van overhalen? De leerlingen kregen vooraf een vage omschrijving van wat er zou gebeuren en met energizers werden ze in de stemming gebracht om over streep, de grens, te stappen en hun diepste zelf aan de anderen te laten zien. Dat is intimiteit.

Nu is er met intimiteit iets bijzonders aan de hand. Je laat jezelf zien aan de ander, je doet de mantel af waarmee je delen van jezelf beschermt tegen de ogen van de buitenwereld. Je schaamt je voor jezelf of voor wat er is gebeurd, of je wilt anderen beschermen, bijvoorbeeld je ouders. Of dat beschermen goed of fout is, is hier niet aan de orde: op enig moment had het kind redenen zichzelf met die mantel te bedekken en dat verdient respect.

Wanneer je in je psychologische nakie aan de buitenwereld laat zien, kunnen er twee dingen gebeuren. Mensen zien je ware schoonheid en je ontvangt waardering, liefde en vriendschap. Anderen worden zich bewust van het effect van hun gedrag en zijn minder geneigd klasgenoten te beschadigen. Bij het werken met herstelrecht is dan ook dat afleggen van die mantels de basis om tot een gezond schoolklimaat te komen. Ontmoetingen die daar toe leiden, leveren tranen van ontroering op. Maar er is een keerzijde, het andere oog: als je jezelf helemaal bloot geeft, kunnen ook spot en hoon je deel worden en je kunt genadeloos te kakken worden gezet. En dan heb ik het nog niet over wat je onthullingen betekenen voor mensen uit het systeem waar je deel van uitmaakt, het gezin in de eerste plaats.

Intimiteit aangaan is voorwaarde voor een gezond schoolklimaat maar draagt risico’s met zich mee waar leraren, school- en teamleiders voorzichtig mee moeten omgaan. Over tv-makers heb ik het niet; die vertrouw ik niet. Het is onethisch jongeren over te halen over intimiteitsgrenzen te gaan. Ethisch is het hen die te laten waarnemen en ervaren en met hen te onderzoeken wat het kan opleveren eroverheen te stappen. Het liefst met ondersteuning van een betrouwbare volwassene. Jongeren moeten leren eigen verantwoordelijkheid te nemen bij het aangaan van intimiteit.

En zend het niet via de tv uit: voor je het weet ben je met de hele wereld intiem en mensen die dat zijn, hebben in onze maatschappij meestal niet zo’n hoge status.