Columns

Het is goed misgegaan binnen het HBO. Bestuurders en docenten hebben slecht werk geleverd, studenten hebben gedevalueerde diploma’s op zak, docenten in hart en nieren moeten zich verantwoorden voor de wanprestaties van hun collega’s. Het leer- en werkplezier van iedereen staat onder druk en dat komt de kwaliteit van het onderwijs niet ten goede.
Studenten, ouders en politici die roepen om kwaliteitsverbeteringen, vinden een gewillig oor. De staatssecretaris komt met een pakket maatregelen waar de Tweede Kamer positief op reageert.

‘Beter HBO: toezicht tot de in de klas’ kopt de krant; boetes worden opgelegd en slechte opleidingen worden gedreigd met opheffing.

Het is een standaard voorbeeld van de risico-regel-reflex: er gaat iets fout, en de betrokkenen eisen dat de verantwoordelijken maatregelen nemen. Die luisteren, bedenken maatregelen en voeren die uit. Of dat gebeurt vanuit oprechte betrokkenheid of eigen belang is van minder belang; de wil om te verbeteren is er.

Nu kunnen er twee dingen gebeuren: de maatregelen werken of ze werken niet. Als de maatregelen niet werken wordt de roep om meer ingrijpen nog luider. Misschien komt er in ieder lokaal een camera te hangen die iedere hbo-docent in de gaten houdt. Er komen steeds meer maatregelen, regels en procedures, net zo lang tot het doel is bereikt: goed onderwijs dat wordt afgesloten met een waardevol diploma.

Als de maatregelen wél werken zou je zeggen dat iedereen tevreden en gelukkig is. Niets is minder waar. Iedereen zal klagen omdat de sfeer niet meer te harden is en alles is dichtgetimmerd met regels en procedures. Het vertrouwen in elkaar is weg en mensen gaan zich gedragen zoals mensen die weten dat ze niet vertrouwd worden. Als je niet uitkijkt, is dit wat het HBO de komende tijd te wachten staat.

Een aantal uitgangspunten helpen bij het voorkomen van dit mislukkingsscenario.

• Maak duidelijk dat incidenten bij het leven horen. Het lukt nooit met mensen te werken die continue perfect zijn en zich altijd 100% aan de regels houden. Ongewenste situaties zullen zich blijven voordoen. Weet hoe je dat tot een minimum beperkt en ook wat je in een zo vroeg mogelijk stadium kunt doen om escalatie te voorkomen
• Kies daarom voor een structurele aanpak. Wacht niet tot het fout is gelopen om met een pakket maatregelen te komen, maar schep een sfeer waarin de kans dat mensen de fout ingaan minimaal is.
• Betrek de betrokkenen bij het beleid en geef hen invloed en verantwoordelijkheid. Dit verhoogt betrokkenheid en het veiligheidsgevoel. Zorg voor een constante dialoog is tussen docenten en studenten. Laat mensen elkaar aanspreken op wat er gebeurt; niet alleen wanneer het misgaat, maar structureel. Dat het een keer fout gaat, zijn de meeste mensen bereid te accepteren; dat ze niet gezien en gehoord worden is moeilijker te verkroppen.

Wanneer het dan toch misgaat, wat altijd kan gebeuren, zul je soms streng moeten zijn en maatregelen moeten nemen. Maar geef de betrokkenen ook altijd de kans de narigheid die ze hebben aangericht te herstellen. Je voorkomt ermee dat studenten met een gedevalueerd diploma niet méér te horen krijgen dan dat er veel van is geleerd en het in de toekomst beter zal gaan.